Imprezy kulturalne w gminie Kadzidło

Na terenie gminy Kadzidło, powiatu Ostrołęckiego odbywają się liczne imprezy kulturalne. Celem poniższego tekstu jest prześledzenie tego, jakie imprezy są proponowane, kto je organizuje i, wreszcie, kto w nich uczestniczy. Szczególną uwagę zwracam na imprezy organizowane w miejscowościach: Chudek, Kadzidło i Wach.

Wieś Kadzidło

Wieś Kadzidło jest wsią gminną. W latach 50. XX wieku była to:

duża gromadzka wieś. Wielodrożnica z małym centrum przy kościele, leżąca w sercu kurpiowszczyzny pomiędzy Ostrołęką a Myszyńcem […] Parafia dla około 30 wsi. Ogromny cmentarz, kościół. Podstawowe usługi, szkoła kuźnia, zlewnia mleka. I jedyny zakład przemysłowy – cepeliowska spółdzielnia „Kurpianka” zatrudniająca około 15 tkaczek. Około 1000 mieszkańców (Braun 2008: 301).

Dzisiejsze Kadzidło od tamtego czasu mocno się zmieniło. Przypomina bardziej małe miasteczko niż wieś. Według danych statystycznych zamieszczonych na stronie gminy na dzień 31.12.2014 roku, w Kadzidle zamieszkuje 4260 mieszkańców. Jednym z ważnych punktów kulturalnych Kadzidła jest Centrum Kultury Kurpiowskiej im. ks. Mieczysława Mieszki (CKK, nazwa od 9.02.2009 roku), powstałe w 1977 roku jako Gminny Ośrodek Kultury (GOK). Na jego potrzeby oddano do użytku w 1980 roku nowy budynek. W Kadzidle jest też biblioteka publiczna, szkoła, restauracja, skwer z siłownią na świeżym powietrzu i „Czytelnią pod Brzozami”. Są liczne sklepy, w tym supermarkety, planowana jest też budowa kina (2014/M-II/MK,KW/W9). W niewielkiej odległości od centrum wsi znajduje się Zagroda Kurpiowska – muzeum typu skansenowskiego, otwarte w 1991 roku. Odbywają się na jej terenie wszystkie duże i znane imprezy takie jak: Wesele Kurpiowskie, Niedziela Kadzidlańska oraz Warsztaty Etnograficzne „Ginące Zawody”. We wsi Kadzidło działa Zespół Folklorystyczny „Kurpianka-Cepelia”. Jest to zespół o długoletniej tradycji, powstał z inicjatywy miejscowego proboszcza – księdza Mieczysława Mieszko, a pierwszy jej występ odbył się 22 lipca 1947.

Wieś Chudek

Wieś Chudek usytuowana jest na skraju gminy Kadzidło, przy granicy z gminami: Lelis i Baranowo. Jej układ przestrzenny różni się od wsi Kadzidło i Wach. Ciągnie się ona na odcinku 5 km wzdłuż drogi od Łodzisk do Brodowych Łąk. Według danych statystycznych zamieszczonych na stronie gminy na dzień 31.12.2014 we wsi Chudek mieszka 676 mieszkańców. Na jej terenie są zlokalizowane: Zespół Szkół im. ks. Jana Twardowskiego, nowoczesna hala sportowa (od 2011 roku), w której działa Klub Sportowy UKS „Biedronka” oraz mieszcząca się w budynku Wiejskiego Domu Kultury – świetlica z biblioteką publiczną, pełniąca obecnie rolę miejscowego ośrodka kultury. Na terenie tegoż ośrodka są organizowane imprezy, a w ich trakcie też msze święte (brak kościoła). Główną imprezą jest tu Piknik na wsi. We wsi działa prężnie Koło Gospodyń Wiejskich, w ramach którego funkcjonuje zespół śpiewaczy „Chudkozionki”.

Wieś Wach

Wieś Wach jest oddalona o około 10 km od Kadzidła. Przez środek przecina ją szosa, łącząca Kadzidło z Myszyńcem. Turysta jadący z Warszawy, przez Ostrołękę do Szczytna na Mazurach musi przez nią przejechać. W jej krajobrazie nie zauważy on niczego nadzwyczajnego. Minie parę stojących przy drodze murowanych domów z kwietnymi ogródkami, pastwiska z pasącymi się krowami, zaś w oddali zobaczy zarys dużego kościoła katolickiego. Jedynym wyróżnikiem wsi, który może przyciągnąć tu turystów jest Prywatne Muzeum Kurpiowskie w Wachu. Informuje o nim stojąca przy drodze tablica. Samo Muzeum znajduje się na terenie prywatnego gospodarstwa. Jego właścicielami i założycielami są Laura i Zdzisław Bziukiewicz. Muzeum powstało 01.04.2009 roku. W początkowej wersji właścicielom chodziło o wystrój stodoły, której przestrzeń chcieli wykorzystywać na organizowane tam warsztaty. Posłużyły im do tego stare nikomu już niepotrzebne przedmioty, które niegdyś służyły mieszkańcom Kurpiowszczyzny. Obecnie (2015 rok) zgromadzili ich już 4 tysiące. Są rozmieszczone w i na dwóch budynkach gospodarczych: dawnej stodole i oborze oraz na podwórzu. Muzeum stanowi miejscową atrakcję turystyczną. Przyjeżdżają do niego turyści, wycieczki szkolne z całej Polski. W 2012 roku, 23.09., właściciele zorganizowali na jej terenie pierwszą imprezę folklorystyczną. Było to Święto Bursztynu i I Mistrzostwa w Kopaniu Bursztynu. Następne imprezy organizowane przez nich to: Majówka – 03.05.2013 roku; Bajania Kurpiowskie – 30.06.2013 roku; Jubileusz 5-lecia założenia Muzeum Kurpiowskiego w Wachu – 01.04.2014 roku. Brali też udział w Nocy Muzeów – 17.05.2014. W przeciwieństwie do innych imprez odbywających się w gminie Kadzidło, te nie mają charakteru imprez cyklicznych. Wszystkie odbyły się jak na razie tylko raz.

O wsi Wach i jej nietypowym układzie przestrzennym pisze Zdzisław Bziukiewicz na stronie internetowej swojego Muzeum:

Jest specyficznie zabudowana, gdyż przy samej szosie znajduje się niewiele domów, a reszta jest pochowana wśród lasów i pól. Każda droga odchodząca od głównego asfaltu rozdziela Wach na tzw. dzielnice, obdarzone specyficzną nazwą jak: Zamostki, Ruty, Stara Wieś, Nadgościniec, Zabaranie, Zakobiałki, Tabory, Zaporowa i Luźniki, które pomagają trafić pod poszukiwany adres. Najstarsza część Wachu znajduje się przy kościele pw. Jana Chrzciciela i szkole.

Dzielnice są od siebie oddalone i poprzecinane polami, lasami. Niezorientowany turysta może odnieść wrażenie, że każda jej część jest odrębną wsią. Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (wybudowany w 1988 roku) i Zespołu Szkół im. Ks. Jerzego Popiełuszki oraz dwa sklepy spożywcze znajdują się w najstarszej części Wachu. Miejscowi określają ją jako centrum. Według danych statystycznych zamieszczonych na stronie gminy na dzień 31.12.2014 we wsi Wach mieszka 720 mieszkańców. Nie ma tu domu kultury, świetlicy, a biblioteka publiczna znajduje się w budynku szkoły. Imprezy mogą odbywać się jedynie na terenie szkoły albo kościoła lub w Prywatnym Muzeum Kurpiowskim. Na placu przed kościołem w Wachu, od 2013 roku, organizowany „Piknik bezalkoholowy”. Przy szkole zaś odbywa się co roku „Piknik na wsi”. Od 2012 roku, we wsi działa Zespół Folklorystyczny Pieśni i Tańca „Wach”.

Podsumowując: układ przestrzenny opisanych pokrótce wsi bardzo się od siebie różni. Również różnią się one możliwościami spędzania wolnego czasu w sposób zorganizowany. I tak, wieś Kadzidło, jako wieś gminna oferuje najwięcej atrakcji swoim mieszkańcom. W drugiej kolejności jest Chudek. Jego mieszkańcy mają do swojej dyspozycji budynek po Wiejskim Domu Kultury, w którym mogą organizować imprezy – także prywatne. Najgorzej wypada wieś Wach – duża, rozproszona wieś bez miejscowych atrakcji (oprócz działającego od niedawna zespołu folklorystycznego) i budynku publicznego. Szkoła i kościół nie mogą pełnić tej funkcji.

Przestrzeń, miejsce, czas

Wszystkie wymienione wyżej imprezy są zorganizowane w określonej przestrzeni. Wojciech Kłosowski dzieli przestrzeń na publiczną i prywatną. Publiczną wiąże z tłumem na placach, stadionach, w kościołach i z poddawaniem się ekstazie tego tłumu. Ta ekstaza prowokuje do reakcji np.: taniec, skandowanie, siedzenie w ciszy, ekscytację dziełem sztuki itd. Według niego, przestrzeń publiczna jest konieczna do kształtowania się wspólnoty. Jednakże wspólnota ta może zaistnieć tylko w przypadku, kiedy nie dialoguje się z tłumem, tylko z każdym z tego tłumu indywidualnie i następnie kontynuuje ten dialog dalej między sobą (Kłosowski 2014: 77–78). Przestrzeń publiczna tworzona jest przez osoby, które przychodzą w to samo miejsce, w tym samym celu i czasie, aby przeżywać i bawić się wspólnie. W przestrzeni prywatnej nie da się przeżyć czegoś podobnego. Tak rozumiana przestrzeń publiczna jest tworzona podczas imprez w Kadzidle, Chudku i Wachu. Tworzą ją turyści i miejscowi, uczestnicząc w tym samym wydarzeniu.

Michel Foucault wskazuje na rodzaje przestrzeni, takie jak: publiczna – prywatna, rodzinna – społeczna, kulturalna – użytkowa, wypoczynku – pracy, jako przestrzenie opozycji, traktowane jako proste dane, które wciąż rządzą naszym życiem (Foucault 2005: 119). W jego ujęciu przestrzenie publiczne są przestrzeniami łatwo dostępnymi, w przeciwieństwie do przestrzeni heterotopicznej, do której nie można wejść bez pozwolenia (Foucault 2005: 123). Taka przestrzeń jest ograniczona, niedostępna szerszej publiczności. Do jej identyfikacji wyznacza pięć zasad, wśród których, z punktu widzenia mojej pracy, ważna jest ta powiązana z czasem. Przykładami tu są: muzea, biblioteki, skanseny. Foucault zwraca jednak uwagę, że:

naprzeciw tych heterotopii, które związane są z akumulacją czasu, są te, które przeciwnie, związane są z czasem w jego najbardziej płynnym, przejściowym, nietrwałym aspekcie, z czasem świętowania. Heterotopie te nie są zwrócone ku wieczności, są raczej absolutnie czasowe. Takie na przykład są jarmarki, te cudowne puste miejsca na peryferiach miast, które raz czy dwa razy w roku wypełniają się stoiskami, pokazami, przedmiotami nienormalnymi, zapaśnikami, zaklinaczami węży, wróżbitami (2005: 123).

Również ważna jest zasada mówiąca o zamknięciu i otwarciu, czyli odróżnieniu heterotopii od przestrzeni publicznej. Omawiane imprezy są organizowane w przestrzeni z jednej strony publicznej a z drugiej heterotopicznej – chwilowej, zmiennej.

I tak, Zagroda Kurpiowska w Kadzidle ma generalnie charakter muzealny typu skansenowskiego. Turyści za określoną opłatą (bilet wstępu) mogą spacerować po jej terenie, oglądać kurpiowskie chaty z przełomu XIX i XX wieku, z terenu Puszczy Zielonej. Mogą nawet do nich wejść i obejrzeć ich wyposażenie.

W trakcie imprez Zagroda nie pełni już funkcji muzealnej. Wszystkie chaty, dostępne zazwyczaj dla turystów są zamknięte. Wstęp na teren muzeum jest bezpłatny. Przestrzeń przypomina jarmark z licznymi stoiskami (rękodzieło, zabawki, balony, wata cukrowa, jedzenie regionalne i nie tylko, a nawet kucyki do przejażdżek dla dzieci). Na scenie odbywają się koncerty zespołów, przedstawienia, skecze itd.

Wiejski Dom Kultury w Chudku pełni funkcję rozrywkową, edukacyjną dla miejscowej społeczności. Bywa jednak i tak, że pełni funkcję dodatkową – staje się kościołem: odbywają się tu bowiem msze. Wyraźnie widać, że funkcje poszczególnych sal zmieniają się w czasie jednej imprezy. Główna sala, w pierwszej części imprezy, pełni funkcję kościoła. Stanął więc stół, który został przykryty białym obrusem, ustawiono krzyż; mszę odprawia ksiądz. W drugiej części, ta sama sala staje się miejscem spotkań władz lokalnych z mieszkańcami. W ich trakcie panie z Koła Gospodyń Wiejskich częstują ciastem i napojami. Po opuszczeniu przez mieszkańców budynku, sceneria sali ponownie ulega zmianie. Panie z Koła Gospodyń Wiejskich przynoszą do części sali, będącej wcześniej sceną, stoły i zastawiają je zastawą stołową oraz wnoszą poczęstunek: ciasta, wędliny, napoje. To stół przygotowany dla pań z innych Kół Gospodyń Wiejskich, które goszczą na imprezie. Inne pomieszczenie – biblioteka, też zmienia swoją funkcję: staje się salą dla VIP-ów – zaproszonych gości honorowych – i tylko oni mają tam wstęp. Przed budynkiem zaś, na prowizorycznie zorganizowanej scenie, odbywa się część rozrywkowa, dostępna dla każdego mieszkańca i gościa.

Kościół w Wachu – przestrzeń przed kościołem na czas organizowanej imprezy zostaje całkowicie zmieniona: stają stragany z tak zwaną „chińszczyzną”, jest dmuchana zjeżdżalnia, stoiska z jedzeniem, grill z kiełbaskami. Na schodach kościoła odbywają się występy. Kościół nie jest zamknięty – nadal pełni swoją funkcję. Jednakże w jego funkcjonowaniu występują zakłócenia – głośna muzyka, uniemożliwia modlitwę w skupieniu.

Organizacja przestrzeni

Zgodnie z zasadą Foucaulta, mówiącą o powiązaniu przestrzeni i czasu, organizacja przestrzeni zostaje wprowadzona przez kalendarz. Jest on swoistą mapą nawigacyjną. Bez niego trudno byłoby odnaleźć miejsce i czas imprezy. W gminie Kadzidło jest on bardzo obszerny. Przygotowują go pracownicy Centrum Kultury Kurpiowskiej w porozumieniu z urzędnikami gminnymi. W pierwszej kolejności wpisywane są do niego imprezy cykliczne, których daty od wielu lat są te same: Wesele Kurpiowskie, Niedziela Kadzidlańska, Warsztaty etnograficzne „Ginące Zawody”. Imprezy te odbywają się w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle. Wesele Kurpiowskie odbywa się co roku w trzecią niedzielę czerwca, również w czerwcu mają miejsce Ginące Zawody. Niedziela Kadzidlańska jest zaś w pierwszą niedzielę września. Wesele Kurpiowskie obecnie trwa dwa dni. W 2015 roku pierwszego dnia odbywały się koncerty zespołów, samo przedstawienie zaś Wesela miało miejsce drugiego dnia. Widowisko obrzędowe, jakim jest Wesele Kurpiowskie, odgrywane jest przez Zespół Folklorystyczny „Kurpianka” od 1994 roku. Warsztaty etnograficzne „Ginące Zawody” organizowane są od 2001 roku. Niedziela Kadzidlańska to dożynki połączone z turniejem wsi i odbywa się od 1978 roku.

Większość wsi w gminie Kadzidło organizuje u siebie „Piknik na wsi”. W 2015 roku odbyły się one w dziesięciu wsiach. Organizację tych imprez wspiera Centrum Kultury Kurpiowskiej. Oferuje im, w razie potrzeby, profesjonalny sprzęt do nagłośnienia oraz przeszkoloną kadrę animatorów kultury, mogących poprowadzić imprezę. Ich udział musi być wcześniej zaplanowany i uzgodniony. Z tej też przyczyny daty imprez nie mogą się pokrywać.